مقدمه:

الکترونگاتیوی (که با علامت χ - بخوانید "چی"- نمایش داده می شود) خاصیتی از یک اتم یا یک گروه عاملی است که تمایل آن را برای جذب کردن الکترون -یا چگالی الکترونی- به سوی خود نشان می دهد.

در شیمی سال دوم به این خاصیت اتم ها اشاره شده و روند تغییرات آن در جدول تناوبی مورد بررسی قرار گرفته است.

اکنون می خواهیم ببینیم که الکترونگاتیوی چیست و چرا الکترونگاتیوی اتم ها با یکدیگر تفاوت دارد.

همان طور که می دانید عاملی که باعث جذب الکترون به سمت اتم می شود همان جاذبه ی الکتریسیتی یعنی جاذبه ی بین هسته ی اتم و الکترون است. بدیهی است که اگر هسته ی دو اتم از نظر مقدار جاذبه ای که بر روی الکترون ها اعمال می کنند متفاوت باشند الکترونگاتیوی آن ها نیز متفاوت خواهد بود.

حال می خواهیم بدانیم؛ جاذبه ای که هسته بر روی الکترون وارد می کند به چه عواملی بستگی دارد؟

۱. عدد اتمی: مطمئنّا فهم این مسأله که عدد اتمی چه تأثیری بر الکترونگاتیوی دارد خیلی ساده است. عدد اتمی یعنی تعداد پروتون های هسته. و هر چه تعداد پروتون های هسته بیشتر باشد بار مثبت هسته افزایش می یابد و این یعنی جاذبه ی بیشتر بر روی الکترون ها.

اکنون می توانید توجیه کنید که چرا در یک ردیف جدول تناوبی هر چه از چپ به راست برویم، الکترونگاتیوی اتم بیشتر می شود.

اگر تنها عامل مؤثر در الکترونگاتیوی اتم عدد اتمی آن بود، در این صورت باید در یک ستون از جدول تناوبی نیز از بالا به پایین الکترونگاتیوی به شدت افزایش می یافت و الکترونگاتیوی سنگین ترین اتم ها بیشترین مقدار را داشت. در حالی که می دانیم الکترونگاتیوی در یک ستون از بالا به پایین کاهش می یابد. علاوه بر آن بیشترین الکترونگاتیوی مربوط به فلوئور (F) با عدد اتمی ۹ و کمترین آن مربوط به فرانسیم (Fr) با عدد اتمی ۵۵ است. بنابر این دنبال عامل دیگری که مؤثر بر الکترونگاتیوی باشد می گردیم.

۲. شعاع اتمی: درک تاثیر شعاع اتمی بر روی الکترونگاتیوی نیز مانند مورد قبل بسیار ساده است. می دانیم که هر چه فاصله ی بار مثبت و منفی افزایش یابد جاذبه ی بین آن ها کاهش می یابد. بنا بر این هر چه شعاع اتمی و در نتیجه فاصله ی بین هسته ی اتم با الکترون ها افزایش یابد جاذبه ی هسته بر روی الکترون ها کاهش می یابد.

درست مثل یک شانه ی پلاستیکی که از طریق مالش باردار شده است و آن را به چند قطعه کاغذ نزدیک می کنیم. شانه ی پلاستیکی از فاصله ی نزدیک کاغذ را بهتر جذب می کند.

یاد آوری: دقت کنید که در یک تناوب از چپ به راست شعاع اتمی کاهش می یابد و در یک گروه از بالا به پایین شعاع اتمی افزایش می یابد.

اکنون می توانید به این پرسش پاسخ دهید:

چرا در یک ستون از جدول تناوبی از بالا به پایین الکترونگاتیوی کاهش می یابد؟

نکته: در یک ردیف از جدول تناوبی عامل غالب مؤثر بر الکترونگاتیوی عامل عدد اتمی (تعداد پروتون ها و بار مثبت در هسته) است. در یک ستون از جدول تناوبی عامل غالب شعاع اتمی (فاصله ی الکترون ها از هسته) است.

در آینده خواهید خواند:

مقیاس های الکترونگاتیوی و روش های اندازه گیری آن

تأثیر الکترونگاتیوی بر پیوندهای شیمیایی